Merhaba arkadaşlar, söz verdiğimiz gibi “lamba nedir?” konusuyla karşınızdayız. Bu yazımızda; konuyu anlamak açısından gerekli bulduğum ön bilgilerden sonra tek tek lamba çeşitlerini anlatmaya çalışacağım. İlk olarak “elektron ve iyon nedir?” kısaca bir göz atmayı uygun buluyorum.
Elektron ve İyonlar
Elektron ve iyonlar elektrik yükü taşıyan çok küçük parçacıklardır. Bu parçacıklar bir elektrostatik alan içerisinde bulunduklarında bir kuvvet etkisi altında kalırlar. Negatif yüklü olan elektronlar pozitif elektrota (anot), pozitif yüklü iyonlar negatif elektrota(katot) doğru hareket ederler.Bu noktada kısaca elektrostatik alanı tanımlama gereği duyuyorum. Elektrostatik Alan; sabit iki yük arasındaki elektrik alandır.
Elektrik alan ise yükler arasındaki çekim kuvvettidir. Sanırım hemen hemen hepimiz coulomb kanunu liseden hatırlarız. Burada lambalardan bahsettiğimiz için bu yükler şekil.B1 ‘de kırmızı ve mavi renklerle gösterilen elektrotlar arasındaki sabit elektrik alan olmaktadır. Şekilde okla gösterilen alan çizgileri aynı zamanda elektrik akımının da yönüdür, elektronlar ise bu yönün tersine hareket eder. Yani basitçe söylersek; bu alanın içindeki elektron kırmızı elektrot olan anota doğru hareket eder.
Termoiyonik Emisyon
Elektron lambalarında, serbest elektronlar “termoiyonik emisyon” yöntemi ile elde edilir. Termoiyonik emisyon; kısaca metallerin yüksek sıcaklıklara maruz bırakılıp son yörüngelerindeki elektronların serbest kalmasının sağlanmasıdır.
Yine lise bilgilerinden hatırlarız, kimya öğretmenleri şöyle söyler; atomlar son yörüngelerindeki elektron sayısını sekiz yapma eğilimindedir. Bahsi geçen atom son yörüngesinde dörtten az elektrona sahipse bu elektronlar koparak, sekiz elektronlu bir önceki yörünge son yörünge olur. Metallerin atom yapısı da bu şekildedir. Zaten metalin elektriksel iletkenliği, metalin yapısında ki herhangi bir moleküle bağlı olmayan bu elektronların bulunması sonucudur. Metallerin yapsındaki bu elektronların normal koşullarda dış yüzeyden dışarı kaçmaları mümkün değildir. Zira bu son yörüngedeki elektronları yörüngede tutan bir kuvvet vardır. Ancak bu elektronların kinetik enerjisi çekim kuvvetini geçtiğinde bu elektronlar serbest kalabilir. Metal ısıtıldığında yapısındaki serbest elektronların kinetik enerjisi artar ve çok sayıda bağımsız elektron metal yüzeyinden çıkabilmek için gerekli kinetik enerjiyi kazanmış olur. Bir iletkenin sıcaklığını yükseltmek yoluyla yüzeyinden bağımsız elektron çıkmasını sağlayan bu olaya termoiyonik emisyon denir. Ayrıca bu tüplere lamba dememizin sebebi de, tüpün lamba gibi görünmesine sebep olan bu ısıtıcı filamanlardır. Isıtıcı filaman katotu ısıtır, katot yüzeyinden bağımsız elektronlar çıkar, dışarı çıkan elektronlar anota doğru harekete geçer. Lamba basitçe bu mantıkta çalışmaktadır. Ayrıca lambaların içinde gördüğümüz mavi ışık hüzmeleri akan elektronlardır.
Diyot Elektron Lambası
Termoiyonik emisyon yolu ile emisyon yapan bir katot ve bu katodu çevreleyen bir anottan oluşan iki elektrotlu lambadır. Katodun içinde emisyonu sağlamak için bir ısıtıcı filaman bulunur ve tüm bu yapılar vakumlu bir cam tüpün içindedir. İki elektrotlu olması sebebi ile Latincede iki demek olan “di” kelimesinden türetilerek diyot denmiştir. Bu tip lambada anot, katoda göre pozitif gerilimde olduğunda; katottan çıkan elektronlar anot tarafından çekilir ve böylece katottan anota elektron akışı diğer bir değişle anottan katota akım oluşur. Anot, katoda göre negatif gerilimde olduğunda; elektronlar negatif yük tarafından çekilemeyeceğinden, anot elektronları çekmez ve lamba üzerinden akım geçmez. Yani diyot elektron lambaları, tek yönlü akım geçiren bir devre elemanıdır. Bu sebeple “rectifier” diye bildiğimiz doğrultucu devrelerinde, alternatif akımı (AC) doğru akıma (DC) çevirmek amacı ile kullanılırlar. Tabiki başka amaçlarla da kullanılmaktalar fakat konumuz dışında olduğundan o kısma değinmiyoruz.
Aşağıdaki resimlerde gitar amplilerinde sıkça kullanılan diyot lambaları görmekteyiz. Bu lambalar içerisinde bir çift diyot yapı bulundurmakta, bu sebeple 2 lamba ile tam dalga doğrultucu yapılabilmektedir. “Mesa Dual Rectifier” amplilerinin doğurtucu devresi buna iyi bir örnek olacaktır diye düşünmekteyim. Bu yazımızın da sonuna gelmiş bulunmaktayız. Gelecek seferki yazımızda triyot, tetrot ve pentot lambaları anlatmaya çalışacağız. Görüşmek üzere…
