1.Giriş
Geçmişten günümüze devam eden hayat yolculuğunda insanoğlu, yaşamının devam etmesi için gerekli fiziksel ve içgüdüsel ihtiyaçlarından ziyade ruhsal ihtiyaçların başında gelen sanat akımının da bir parçası olmuştur. M.Ö. 500 yıllarında Hermion’lu Lasos’un sesin titreşimlerden oluştuğunu fark etmesi, filozof ve bilim adamı Thales’in ses fiziğinin gelişimini hazırlaması, Pythagaros’un (Pisagor) ses perdesi ile tel uzunluğu arasındaki bağıntıyı bulması gibi olaylar şu anda kullanmakta olduğumuz aralıkları ortaya çıkarmış ve bu aralıkların hesaplanmasıyla oluşan diziler, müziğin şu anki rengini ortaya çıkarmıştır. Temel Müzik Teorisini batı müziğinde tampere diye adlandırılıp kabul edilen sistemi referans alarak anlatacağım. Umarım bu yazım herkese yardım niteliği taşır. Nitekim soru, görüş ve önerilerinizi bildirmenizi bekliyor olacağım. Sanatla kalın.
2.Tampere Sistem
Tampere sistem batı müziğinin temelini oluşturur ve koma seslerin kullanılmadığı kalıpların tümü bu sistem içine girer. Örnek olarak batı müziğindeki küçük ikili aralık Türk müziğinde 4 komadır. Büyük ikili aralık ise 9 komadır.
Daha iyi anlatmak için konuyu biraz açıyorum. Küçük ikili aralığı 1 mm olarak referans alırsak (sadece bir varsayım), her bir koma 0,25 mm değerinde olmuş olur. Yani bu demek oluyor ki tampere sistemde Mi (E) ve Fa (F) notalarının arasında hiçbir nota olmazken Türk müziğinde bu iki notanın arasında 4 nota vardır. Batı müziğinde bir sekizli aralık (Oktav) 12 eşit parçaya ayrılırken Türk müziğinde 24 eşit olmayan parçaya ayrılır ve bu parçaların her birisine koma denir.
Türk Müziğinde 1, 4, 5, 8 komaların özel isimleri vardır ve makamları oluşturacak olan dörtlü ve beşliler bu aralıklara göre kullanılır.
3. Müzik Teorisi
3.1 Müzik Teorisine Giriş
Müzik teorisi profesyonel müzisyenlerin aynı dili konuşmaları için gerekli olan bilgiler bütünü diye açıklayabilirim. Aralıklar, diziler, makamlar ve modlar müzik teorisi ve armonizasyonun konusudur. Şimdi size bunları açıklayacağım.
3.2 Aralıklar
İki nota arasındaki mesafeye aralık denir. Aralıklar üçlülere kadar “büyük, küçük, eksik, artık” olarak, dörtlü ve beşlilerde “tam, eksik, artık” olarak, altılı ve yedililerde ise “büyük, küçük, eksik, artık” olarak adlandırılır. Sekizli aralık oktavı ifade eder. Bu adlandırmaların İngilizce olarak karşılığı ise şöyledir.
Major: Büyük
Minor: Küçük
Diminished: Eksik
Aughmented: Artık
Perfect: Tam
Octave: Oktav
Örnek olarak majör üçlüyü yani büyük üçlüyü ifade ederken “major 3rd”, minör ikiliyi yani küçük ikiliyi ifade ederken “minor 2nd”, eksik beşliyi ifade ederken “dim 5th”, artık altılıyı ifade ederken “aug 6th”, tam dörtlüyü ifade ederken “perfect four” adlarını kullanabiliriz.
3.3 Diziler, Gamlar, Skalalar
Dizi, Gam ve Skala kelimelerinin hepsi aynı şeyi ifade eder. Müzikte belirli bir kalıpta dizilen notalar topluluğu diye tanımlanır. Buraya yazmakla bitiremeyeceğim kadar çok dizi mevcut bu yüzden biz temel diziler üzerinde duracağız.
Major Dizi: 2 tam 1 yarım 3 tam 1 yarım sesi sırasıyla yanyana getirdiğimiz zaman elde ettiğimiz dizidir. Örnek olarak Fa notasının üstüne major gam kuracağım. Kök notamız (Root) Fa notası olduğunu için kurmaya Fa’dan başlıyorum. 2 tane tam sese ihtiyacım var. Fa-Sol arası tam, Sol-La arası tam olduğuna göre demek ki dizimizin ilk üç sesi Fa-Sol-La. Şimdi La notasının üstüne bir yarım ses eklemem gerek. Eğer Si notasını eklersem olmaz çünkü La ve Si arası bir tam sestir yarım değil. Bu yüzden si notasına bemol koyarsak aralık yarıma düşer ve dördüncü sesimiz si bemol olur. Si bemolün üstüne bir tam ses ekliyorum sibemol ve si arası yarım demek ki aralığı yarım ses daha arttırmam gerekiyor. Si ve Do arası yarım olduğuna göre 5.sesimiz Do notası. Do notasının üstüne tam ses Re notası. Re notasının üstüne tam ses Mi notası ve Mi’nin üstüne yarım ses olarak Fa notasını eklediğimiz zaman diziyi tamamlamış oluyoruz. Fa Majör dizisi: Fa-Sol-La-Sib-Do-Re-Mi-Fa
Minör Dizi: 1 tam 1 yarım 2 tam 1 yarım 2 tam formülüyle oluşturduğumuz sıralı sesler minör gamı ifade eder. Örnek olarak Si üzerine minör gam kuracağım.
Si üzerine tam ses Do#
Do# üzerine yarım ses Re
Re üzerine tam ses Mi
Mi üzerine tam ses Fa#
Fa# üzerine yarım ses Sol
Sol üzerine tam ses La
Son olarak La üzerine tam ses Si
Böylece oluşturduğumuz Si Minör gamı şöyle oluyor: Si-Do#-Re-Mi-Fa#-Sol-La-Si
Diğer gamlardan, makamlardan ve modlardan bir sonraki yazımda ayrıntılı olarak bahsedeceğim. Sevgiler.
Kaynaklar
•G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 21, Sayı 2 (2001) 169-178
•Hacıev,P. “ Temel Müzik Teorisi” Pan Yayıncılık, İstanbul, 1996.
•www.turksanatmuzigi.org
